ÖZEL USULSÜZLÜK CEZASI (VUK 353/1)

Vergi Suçları Hakkında Genel Açıklama

Vergi suçları ve bu suçların cezaları 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kanunda hem idari nitelikte sadece para cezası gerektiren suçlar hem de adli nitelikte hürriyeti bağlayıcı mahkûmiyet gerektiren suçlar bulunmaktadır. Buna göre kanunda düzenlenen idari nitelikteki vergi suçları; vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük suçu olmak üzere üç başlık altında toplanmışken adli nitelikteki vergi suçları ise; kaçakçılık, vergi mahremiyetinin ihlali ve mükelleflerin özel işlerini yapma suçu olmak üzere üç başlık altında toplanmıştır. Diğer vergi suçlarına buradan ulaşabilirsiniz.

Suçun Hukuki Niteliği

Fatura ve benzeri belgelerin düzenlenmemesi ve verilmemesi suçu özel usulsüzlük hallerinden biri olup 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 353. Maddesinin 1. Fıkrasında düzenlenmiştir. İlgili yasal düzenlemeye göre fatura ve benzeri belgelerin verilmemesi, alınmaması düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi, belgenin elektronik olarak düzenlenmesi gerekirken kâğıt olarak düzenlenmesi veya hiç düzenlenmemiş sayılması hallerinde, durumuna göre bu belgeleri almak veya düzenlemek zorunda olan kimselere her bir belge için belirli bir tutardan aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10’u tutarında özel usulsüzlük cezası kesilir. Bunun yanında bir takvim yılı içerisinde iş bu özel usulsüzlükler için kesilecek cezanın toplamı belirli bir sınırı geçemez.

Fatura ve Benzeri Belgeler Nelerdir?

İlgili belgeler direkt suçun açıklandığı kanun maddesinde sayılmış olup bu belgeler, elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, verilmesi ve alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarıdır.

Fatura: İşbu kanun maddesinin, üzerinde en çok uygulama alanı bulduğu belge faturadır. Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesika olarak tanımlanmıştır. Fatura malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 gün içinde düzenlenmelidir.

Gider Pusulası: Vergiden muaf esnaf tarafından, yapılan işlerin ve satılan malların belgelendirilmesi amacıyla tutulan ve fatura yerine geçen belgelerdir.

Müstahsil Makbuzu: Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin, vergiye tabi olmayan çiftçilerden aldıkları malın bedelini ödedikleri sırada iki nüsha halinde düzenlemek zorunda oldukları belge.

Serbest Meslek Makbuzu: Serbest meslek erbaplarının mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha halinde düzenlemek ve müşteriye vermek zorunda olduğu belgedir.

Suçu Oluşturan Fiiller Nelerdir?

Belgenin düzenlenmemesi (düzenlenmemiş sayılması): Fatura kullanma mecburiyetinde olan mükellef tarafından yapılan hizmet veya satılan ürün karşılığında faturanın hiç düzenlenmemesi veya düzenlenmemiş sayılması durumunda suça ilişkin fiil oluşur. Fatura ve gider pusulasının, düzenlemeyi gerektiren işlemden itibaren 7 gün içinde düzenlenmesi gerekirken diğer belgeler işlem anında düzenlenmek zorundadır. Eğer belge süresinde düzenlenmezse veya belge bulunması gereken zorunlu unsurları taşımıyorsa belge düzenlenmemiş sayılır.

Not: Belge düzenleme süresinin geçmesi durumunda belgenin düzenlenip düzenlenmemesi önem arz etmeksizin işbu fiil meydana gelmiş olacaktır. Eğer düzenlenen belge geçerli olsaydı başkaca suç fiillerine sebebiyet verecek olsa dahi suç oluşturan fiil belgenin düzenlenmemiş sayılması olacaktır. Örneğin bir faturanın 7 günlük süreden sonra daha düşük bir meblağ için düzenlenmesi durumunda suç oluşturan fiil belgenin düzenlenmemiş sayılması olacaktır.

Belgenin verilmemesi: Fatura kullanma mecburiyetinde olan mükellef tarafından yapılan hizmet veya satılan ürün karşılığında faturanın karşı tarafa verilmemesi durumunda suça ilişkin fiil oluşur.

Belgenin alınmaması: Fatura kullanma mecburiyetinde olan kişi tarafından alınan hizmet veya alınan ürün karşılığında düzenlenen faturanın alınmaması durumunda suça ilişkin fiil oluşur.

Not: Dikkat edileceği üzere fatura düzenleme mecburiyetinde olan kişiler bakımından faturanın verilmesi bir yükümlülükken alınması da yükümlülük olarak düzenlenmiş ve aykırı davranışların cezalandırılacağı öngörülmüştür. Gerçekleştirilen fiiller bakımından her iki taraf da kendi eyleminden dolayı diğerinden ayrı olarak cezalandırılacaktır.

Belgede gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi: Fatura kullanma mecburiyetinde olan mükellef tarafından yapılan hizmet veya satılan ürün karşılığında faturanın düzenlenmesi, ancak ödenecek vergi tutarını azaltmak amacıyla tutarın gerçekte olduğundan daha düşük gösterilmesi durumunda suça ilişkin fiil oluşur. Bu durumda yalnızca belgeyi düzenleyen kişiye ceza kesilir. Belgeyi alan kişinin belge üzerinde yazan meblağın gerçek olduğunu bilip bilmemesinin bir önemi bulunmamaktadır. Muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge ise, kısmen gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belgeler olup bu ayrıca hapis cezası gerektirmektedir.

Elektronik olarak düzenlenmesi gereken belgenin kâğıt olarak düzenlenmesi: Fatura kullanma mecburiyetinde olan mükellef tarafından yapılan hizmet veya satılan ürün karşılığında faturanın elektronik olarak düzenlenmesi gerekirken kağıt olarak düzenlenmesiyle suça ilişkin fiil oluşur.

Fatura Kullanma Mecburiyetinde Olan Kişiler Kimlerdir?

Fatura düzenleme mecburiyetinde olan kişiler kanunun 232. Maddesinde sayılmış olup şu şekildedir;

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar,
Serbest meslek erbapları,
Kazançları basit usulde tesbit olunan tüccarlar,
Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler,
Vergiden muaf esnaflar.

Bu kişiler fatura kullanma mecburiyetinde olup yukarıda sayılan fiillerin bu kişiler tarafından işlenmesi durumunda özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

Vergi Cezalarının Kesilmesi

Vergi Usul Kanunu’nun 4. Maddesinde vergi daireleri; mükellefi tespit eden, vergi tarh eden, tahakkuk ettiren ve tahsil eden daireler olarak tanımlanmıştır. Görüleceği üzere bu tanımda ceza kesilmesinden bahsedilmemişse de vergi dairelerine bu görev aynı kanunun 365. Maddesi ile verilmiştir.

Vergi cezalarının kesilebilmesi için ilk aşama suçu oluşturan fiilin veya durumun ortaya çıkartılmasıdır. Kanunda vergi cezası gerektiren olayların vergi dairelerince veya yoklamaya ve vergi incelemesine yetkili olanlar tarafından tespit olunacağından bahsedilmiştir.

Yoklama mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmek amacıyla yapılmaktadır. Yoklama, yapısı gereği belirli bir zaman dilimine özgü tespitler içermektedir. Yoklama sonucunda yoklama fişi düzenlenip ilgilisine imzalattırılır. Yoklamaya yetkili olanlar; vergi dairesi müdürleri, yoklama memurları, yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler, vergi incelemesine yetkili olanlar ile gelir uzmanlarıdır.

Vergi incelemesi ise ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak amacıyla yapılmaktadır. İnceleme sonucunda vergi inceleme raporu tanzim edilir. Bu raporun hukuki sonuç doğurabilmesi için ilgili tarafından imzalanması gerekmektedir. Vergi incelemesi yetkilileri ise; hesap uzmanları, hesap uzman yardımcıları, ilin en büyük mal memuru, vergi denetmenleri, vergi denetmen yardımcıları, vergi dairesi müdürleri, maliye müfettişleri, maliye müfettiş̧ yardımcıları, gelirler kontrolörleri ve stajyer gelirler kontrolörleri olarak belirlenmiştir.

Not: Görüldüğü üzere vergi cezası kesmeye yetkili kurum vergi dairesi olmakla birlikte cezaya konu fiilin vergi dairesi tarafından tespit edilmesi bir zorunluluk değildir.

Yetkili kişiler tarafından cezaya konu fiilin tespit edilmesi ve vergi dairesine bildirilmesiyle vergi cezaları vergi dairesi tarafından kesilir ve sonraki aşamaya geçilir. Ceza verme sürecinin ikinci aşaması ise ceza ihbarnamesi düzenlenmesi ve tebliğ edilmesidir.

Ceza Sorumluluğunun Sona Erdiren Sebepler

Bu başlık altında yalnızca Vergi Usul Kanunu’nun 353. Maddesinin 1. Fıkrasında bahsedilen suçlar bakımından hüküm doğuran sebepler incelenmiştir.

Ödeme: İdari para cezası olarak kesilen vergi cezaları ödeme ile ortadan kalkar. Vergi cezalarının, cezaya karşı vergi mahkemesinde dava açılmamışsa dava açma süresinin bittiği tarihten itibaren, dava açılmışsa vergi mahkemesi kararı üzerine vergi dairesince düzenlenecek ihbarnamenin ilgiliye tebliğ tarihinden başlayarak bir ay içinde ödeneceği hüküm altına alınmıştır.

Ölüm: Cezaların şahsiliği ilkesinin vergi hukukunda doğurduğu sonuç vergi cezalarının yalnızca suçun failine çektirilebilmesidir. Kesinleşip kesinleşmediğine bakılmaksızın tahsil edilmemiş̧ olan tüm cezalar ölüm anından itibaren kalkar. Ceza ölümle ortadan kalktığından, miras yoluyla intikali de söz konusu olmaz.

Yanılma: Yetkili makamların mükellefin kendisine yazı ile yanlış izahat vermiş olmaları veya bir hükmün uygulanma tarzına ilişkin bir içtihadın değişmiş olması halinde vergi cezası kesilmez ve gecikme faizi hesaplanmaz.

Mücbir Sebep: Mükelleflerin ödevlerine yerine getirmesi için öngörülen sürelerin durdurulmasını sağlayan mücbir sebepler aynı zamanda vergi suçluluğunu da kaldırmaktadır. Mücbir sebepler kanunda sayılmış olup şu şekildedir;

Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk,
Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler,
Kişinin iradesi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler,
Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması gibi haller.

Ceza İndirimi: Mükellef veya vergi sorumlusu tarh edilen vergiyi veya vergi farkını ve belirtilen özel usulsüzlük cezalarının yarısını ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde ilgili vergi dairesine başvurarak vadesinde veya teminat göstererek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirirse kesilen cezanın yarısı indirilir. Belirtilen süre içinde ödemenin yapılmaması veya dava açılması durumunda bu imkandan faydalanılamayacaktır.

Zamanaşımı: Kanunun 353. Maddesi uyarınca kesilecek usulsüzlük cezalarında zamanaşımı süresi usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak 5 yıldır. Örnekle açıklamak gerekirse 2023 senesinin temmuz ayında faturada gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verme suçunun işlenmesi halinde zamanaşımı süresi 1 Ocak 2024 tarihinde başlayacak olup 31 Aralık 2028 gününden sonra suç zamanaşımına uğrayacaktır.

Uzlaşma: Uzlaşma, vergi dairesi ile vergi borçlusu veya ceza sorumlusunun tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları üzerinde karşılıklı görüşme ve pazarlık sonucu anlaşmaya varmaları, konuyu uyuşmazlık haline getirmemeleridir.

SIK SORULAN SORULAR

Belge ve Fatura Düzenlemedim Vergi Dairesi Ne Kadar Ceza Kesilir?

Uygulamada bu duruma kayıt dışı çalışma da denmektedir. Bu durumda defter ve faturalarla verginin ödendiği kanıtlanamaz ya da uyumsuzluk çıkarsa; vergilendirilmeyen kazanç için KDV, Gelir ya da Kurumlar Vergisi, Özel Usulsüzlük cezaları ve gecikme zammı gündeme gelir. KDV oranına göre (%1, %10, %20) cezalar da değişmektedir. Somut olayın şartlarına ve hizmetin vergilendirilmesine göre vergi incelemesi avukatı tarafından detaylı hesaplama yapılacaktır. Özel usulsüzlük cezası için tüm değerlendirmeler bir bütün yapılmalıdır.

Özel Usulsüzlük Cezası Belge Ve Fatura Almamanın Yaptırımı Var Mıdır?

2024 yılında zorunlu fatura düzenleme üst sınırının tutarı 6.900,00 TL’dir. Fatura vermeyen ve almayanlara 2.200,00 TL’den aşağı olmamak üzere bu belgeye yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilmektedir.

Özel Usulsüzlük Cezası Dava Açılabilir mi ?

Özel usulsüzlük cezası için vergi incelemesi sonrası oluşturulan rapor ve ceza ihbarnamelerine karşı 30 gün içinde vergi mahkemelerinde dava açılmalıdır.

Özel Usulsüzlük Cezası Özelge İle Önlenebilir Mi?

Özel usulsüzlük cezası özelge ile önlenebilir. Özel usulsüzlük cezası ile karşılaşmamak için kanunlarda olmayan ve istisnai durumlarsan Gelir İdaresi Başkanlığından özelge almak gerekir. Özelgeye uygun hareket edildiğinde özel usulsüzlük cezası kesilemez.

Vergi Hukuku Avukatı Ne Yapar?

Özel usulsüzlük cezası, vergi para ve hapis cezalarıyla karşılaşan mükelleflerin bu konuda deneyimli bir vergi hukuku avukatıyla çalışması cezaların iptal edilmesi hususunda büyük önem taşır. Özel usulsüzlük cezası ile vergi hukuku ve vergi incelemelerinde tecrübeli bir avukat, olası bir vergi cezası ya da vergi incelemesiyle karşı karşıya kaldığınızda hukuki destek sağlar. Özel usulsüzlük cezası hesaplama, özel usulsüzlük cezası ile ilgili dava, özel usulsüzlük cezası ile ilgili detaylı bilgi almakta fayda vardır.